İmar Planlarının ve Plan Değişikliklerinin İptal Edilmesinin Sonuçları; 1. İmar Planların İptali ve Hukuki Sonuçları; İptal kararları, dava konusu işlemi hiç tesis edilmemiş kılan ve önceki hukuki durumun geri gelmesini sağlayan kararlardır. Eğer bireysel bir idari işlem iptal edilmiş ise idare, bireyin eski hukuki durumunu kazanması için gereken işlemleri yapmakla yükümlüdür.
Düzenleyici bir işlem iptal edilmiş ise, ortada hukuken doldurulması zorunlu bir boşluk oluşmadıkça, verilen yargı kararı idarenin herhangi bir uygulama işlemine gerek kalmaksızın hukuki sonuçlarını ortaya koyar. Başka bir anlatımla, iptal edilen düzenleyici işlemin uygulanabilirlik (icrai-lik) niteliği son bulur ve işlemin yapılmasından önceki hukuki durum yürürlük kazanır.
İmar planları da idari yargı kararı ile iptal edildiğinde, hiç yapılmamış sayılırlar. Bir alana ilişkin imar planının iptali halinde, bu alan plansız hale gelir. Bunun için belediye meclisinin ya da planlama yapmaya yetkili diğer kamu idarelerinin herhangi bir işlem yapmalarına gerek bulunmamaktadır. Bir başka anlatımla bir alana ilişkin imar planı iptal edildiğinde o alan (o plan açısından) plansız hale gelir. Örneğin uygulama imar planı iptal edilir-se o alan uygulama imar planı açısından plansız hale gelir.
Danıştay 6. Dairesi, 07.12.2004, E:2003/2547, K:2004/6226: “Davacıya ait inşaatın bulunduğu bölgenin imar planının ve parselasyon işleminin yargı kararı ile iptal edilmesi sonucunda plansız alan haline geldiği ve yeni planın yapılmasından sonra taşınmazın durumunun değerlendirileceği açık olduğundan, inşaatın devamına izin verilmemesi yolundaki işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı hakkında.
Uyuşmazlık konusu inşaatın bulunduğu bölgenin imar planının ve parselasyon işleminin yargı kararı ile iptal edilmesi sonucunda, bu yerin plansız alan haline geldiği, yeni planın yapılmasından sonra durumunun değerlendirileceği açık olduğundan ve inşaatın devamına izin verilmemesi yolunda tesis edilen işlemde hukuka aykırılık bulunmadığından, dava konusu işlemin iptaline ilişkin İdare Mahkemesi kararında isabet görülmemiştir.”
Düzenleyici işlemleri toplumun tamamını ilgilendirdikleri için bu işlemlerin iptal edilmesi de, iptal için dava açmayan üçüncü kişilerin durumunu etkiler. Bir başka anlatımla bir düzenleyici işlem iptal edildiğinde ilgili tüm kişiler açısından sonuç doğurur. İmar planları da düzenleyici işlem niteliğinde olduğu için dava açmayan üçüncü kişiler de iptal davasının sonucundan etkilenirler. Yani iptal davası sonucunda verilen iptal kararı ile imar planı tamamen iptal edilir ve bu iptal kararları üçüncü kişiler açısından da sonuç doğurur. Ancak iptal davası sonucu verilen ret kararları, üçüncü kişilerin aynı konuda dava açmasına engel teşkil etmez.
Bunla birlikte bir planının iptalinin diğer ölçekteki planlara etkisi bulunmamaktadır. Özellikle üst ölçekli planların iptali, alt ölçekli planların kendiliğinden hükümsüz olması sonucunu doğurmaz. Yani 1/25.000 ve 1/5.000 ölçekli planların iptal edilmesiyle 1/1.000 ölçekli plan kendiliğin-den yürürlükten kalkmaz. Bir başka anlatımla 1/1000 ölçekli imar planı ve buna bağlı uygulama işlemlerinin idarece ya da yargı kararıyla iptal edilmeksizin üst ölçekli planlar olan 1/25.000 ve 1/5000 ölçekli planların iptal edilmiş olmasıyla kendiliğinden hukuki geçerliliğini yitirdiği, dolayısıyla yürürlükten kalktığından söz edilemez. Ancak üst ölçekli planın iptal edilmesi, bu plana dayalı olarak yapılan alt ölçekli planın iptal edilmesi açısından önemli bir gerekçedir.
Danıştay 6. Dairesi, 24.10.2007, E:2005/3669, K:2007/5774: “1/1000 ölçekli imar planı ve buna bağlı uygulama işlemlerinin, idarece ya da yargı kararıyla iptal edilmeksizin, üst ölçekli planlar olan 1/25000 ve 1/5000 ölçekli planların iptal edilmiş olmasıyla kendiliğinden hukuki geçerliliğini yitirdiği, dolayısıyla yürürlükten kalktığından söz edilemeyeceği hakkında.
1/1000 ölçekli imar planı ve buna bağlı uygulama işlemlerinin idarece ya da yargı kararıyla iptal edilmeksizin üst ölçekli planlar olan 1/25.000 ve 1/5000 ölçekli planların iptal edilmiş olmasıyla kendiliğinden hukuki geçerliliğini yitirdiği dolayısıyla yürürlükten kalktığından söz edilemeyeceğinden, yapı ruhsatının düzenlendiği tarihte yürürlükte herhangi bir 1/1000 ölçekli uygulama imar planı bulunup bulunmadığı, mevcut ise yapı ruhsatının bu plana uygun olup olmadığı, aksi takdirde 1/1000 ölçekli uygulama imar planı olmadan ruhsat verilemeyeceği hususu göz önünde bulundurularak İdare Mahkemesince yeniden bir karar verilmesi gerekmektedir.”
Bu nedenle, bu planlar yargı kararı ile iptal edilse bile uygulama imar planı iptal edilmediği sürece parselasyon, ruhsat verme gibi işlemlerin 1/1.000 ölçekli uygulama imar planına göre değerlendirilmesi gerekir.
Danıştay 6. Daire, 26.03.2003, E:2002/4423, K:2003/2093: “1/25.000 ve 1/5.000 ölçekli planların iptal edilmesiyle 1/1.000 ölçek-li plan kendiliğinden yürürlükten kalkmayacağından, davacının inşaat ruhsatı verilmesi isteminin 1/1.000 ölçekli plana göre değerlendirilmesi gerekir.
1/1.000 ölçekli imar planı ve buna bağlı uygulama işlemlerinin idarece ya da yargı kararıyla iptal edilmeksizin üst ölçekli planlar olan 1/25.000 ve 1/5.000 ölçekli planların iptal edilmiş olmasıyla kendiliğinden hukuki gerçekliliğini yitirdiği dolayısıyla yürürlükten kalktığından söz edilemez.
Dosyanın incelenmesinden, bölgeye ilişkin 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planı ve 1/5.000 ölçekli nazım imar planı yargı kararıyla iptal edilmiş ise de 1/1.000 ölçekli uygulama imar planının yürürlükte olduğu ve idarece iptal edilmediği gibi dava konusu da edilmediği anlaşıl-maktadır.
Bu durumda, 1/1.000 ölçekli uygulama imar planı uyarınca davacının isteminin değerlendirilerek inşaat ruhsatının verilip verilemeyeceği konusunda idarece bir işlem tesis edilmesi gerekirken 1/25.000 ve 1/5.000 ölçekli planlar iptal edildiğinden bahisle inşaat ruhsatı verilmemesinde hukuka uyarlık bulunmamaktadır.”
2. Plan Değişikliklerinin İptali ve Hukuki Sonuçları
Altıncı Daire plan değişikliğinin iptal edilmesi halinde, değiştirilen planın hiç değiştirilmemiş gibi uygulanamayacağı görüşündedir. Altıncı Daire-ye göre plan değişikliğinin iptali halinde önceki plan kendiliğinden geçerlik kazanamaz. Bu durumda, plan değişikliğinin iptal edilmesi halinde değişikliğin yapıldığı alanın plansız hale geleceğini kabul etmek gerekir.
Danıştay 6. Dairesi, 18.02.1997, E:1996/4797, K:1997/767: “İmar planı değişikliklerinin idari yargı tarafından iptali sonucu önceki plan geçerlik kazanmaz.”
Her ne kadar yeni plan değişiklikleri Danıştay 6. Dairesinin 6.6.1995 günlü, E:1994/3774; K:1995/2218 ve aynı günlü E:1993/124, K:1994/2219 sayılı kararlarıyla iptal edilmişse de, bu planların iptali sonucunda yürürlükte bulunmayan önceki planın yeniden geçerlilik kazanıp yürürlüğe gireceğinin kabulüne olanak bulunmadığı gibi anılan iptal kararları doğrultusunda yapılacak olan yeni planlar uyarınca yeni-den ruhsat verilmesi gerekeceğinden, 1987 tarihli plan uyarınca verilmiş bulunan ruhsatın ve proje onayı işlemlerinin iptali ve yeni ruhsat alınıncaya kadar inşaatın mühürlenerek durdurulmasına ilişkin işlemlerde hukuka aykırılık bulunmamaktadır.
Danıştay 6. Dairesi, 13.03.1991, E:1989/1639, K:1991/404: “İmar planı değişikliğinin mahkeme kararıyla iptal edilmesi halinde değişiklikten önceki imar planının kendiliğinden yürürlüğe girmesinin söz konusu olmadığı.
Diğer taraftan imar planı değişikliğinin bu olayda olduğu gibi mahkeme kararıyla iptal edilmesi halinde değişiklikten önceki imar planının kendiliğinden tekrar yürürlüğe gireceği kabul edilemeyeceğinden, 115 ve 116 sayılı parseller hakkında yeniden imar planın düzenlenmesi yapıldıktan sonra davacıların başvurusu üzerine imar durumu düzenlenebileceği de açıktır.”
İlk planın yeniden yürürlük kazanabilmesi için plan yapmaya yetkili idarenin yetkili organının yeniden karar alması gerekir.
Danıştay 6. Dairesi, 07.11.2006, E:2004/5043, K:2006/5035: “Dava konusu kamulaştırma işleminin dayanağı olan plan değişikliğinin idare mahkemesince iptal edilmesi üzerine anılan plan değişikliğinden önceki ilk imar planının kendiliğinden yürürlüğe gireceğinin kabulünün mümkün olmadığı, bu planın yeniden yürürlüğe girmesi konusunda belediye meclisinde karar alınması gerektiği.
Dava, Antalya, Elmalı İlçesi, Yenimahalle, Finike Caddesinde bulunan davacıya ait ? ada, ? parsel sayılı taşınmazın 299.43 m2’lik kısmının imar planı uyarınca trafo yapımı için kamulaştırılmasına ilişkin 20.7.1993 günlü, 18-467 sayılı işlemin iptali istemiyle açılmış; İdare Mahkemesin-ce dava konusu kamulaştırma işleminin dayanağı olan ve davacının taşınmazını trafo yeri olarak belirleyen ilk imar planının değiştirilmesi-ne ve trafonun aynı bölgede bulunan belediye arsası üzerine alınma-sına ilişkin 28.2.1997 günlü, 5 sayılı belediye meclisi kararı uyarınca yapılan plan değişikliğinin Antalya 2. İdare Mahkemesince iptal edilmesi üzerine anılan plan değişikliğinden önceki ilk imar planının kendiliğinden yürürlüğe gireceğinin kabulünün mümkün olmadığı bu planın yeniden yürürlüğe girmesi konusunda belediye meclisince bir karar alınmadığı anlaşıldığından dayanağı olmayan kamulaştırma işleminde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle iptaline karar verilmiş, bu karar davalı idare tarafından temyiz edilmiştir.
Dava konusu işlemin yukarıda özetlenen gerekçeyle iptali yolundaki Antalya 1.İdare Mahkemesinin (…) kararında, (…) hiçbirisi bulunmadığından, (…) mahkeme kararının onanmasına (…) 7.11.2006 gününde oybirliğiyle karar verildi.”
İmar planının ya da plan değişikliğinin iptal edilmesi, hem imar planına dayanılarak yapılan parselasyon işleminin hem de verilen inşaat ruhsa-tının kendiliğinden hükümsüz olması sonucunu doğurmaz. Her iki halde de iptal kararının gerekçeleri dikkate alınarak yeni bir plan yapılmalı, mevcut ruhsatlar buna göre değerlendirilmelidir.
Suat ŞİMŞEK- Daire Başkanı, Milli Emlak Genel Müdürlüğü
gayrimenkulmevzuati.com
